Twój mózg się zmienia: neuroplastyczność

autor: Feliks Rasz

Mózg jest niezwykłym organem, czego z pewnością możesz doświadczyć w życiu codziennym. Zastanów się przez chwilę, ile różnych informacji mieści i jest w stanie odtworzyć Twój umysł w tym momencie. Pamiętasz prawo Pitagorasa? Tekst tej ulubionej piosenki? Pomyśl też, jak sprawnie jesteś w stanie uczyć się nowych rzeczy i adaptować do różnych sytuacji - możesz zdać sobie sprawę, że w Twojej głowie dzieje się naprawdę dużo. Jak to jest, że ta około  masa zamknięta półtorakilogramowa w czaszce potrafi coś takiego?

Odpowiedź oczywiście nie jest prosta. Na funkcjonowanie mózgu wpływa wiele różnych czynników i mechanizmów, ale jedną z jego ważnych cech jest neuroplastyczność.

Neuroplastyczność jest zdolnością mózgu do adaptacji, rozwoju. Mózg reorganizuje połączenia nerwowe, przystosowuje się, zmienia. Pozwala to na uczenie się, zapamiętywanie, reagowanie na nowe warunki. Ma również duże znaczenie w terapii np. po uszkodzeniu mózgu w wyniku wypadku.

Na neuroplastyczność składa się wiele złożonych procesów, o różnych formach i mechanizmach działania. Istnieją też liczne podziały i klasyfikacje, ale nie są one najważniejsze dla zrozumienia jej idei. Skrótowo możemy stwierdzić, że na poziomie synaps połączenia wzmacniają się, gdy dana informacja jest aktywnie przetwarzana, a gdy nie jest wykorzystywana, połączenia osłabiają się.

Możemy zatem wyróżnić dwa podstawowe rodzaje neuroplastyczności: 

• strukturalną - związaną z fizycznymi zmianami w strukturze mózgu np. zmiany w liczbie czy umiejscowieniu neuronów lub z formowaniem nowych połączeń synaptycznych,

• funkcjonalną - związaną z procesami uczenia się oraz pamięcią.

Historia tego terminu nie jest liniowa, ponieważ równoległe teorie powstawały na przestrzeni lat, często będąc ignorowane przez ówczesnych naukowców, których zdaniem liczba neuronów była stała i niezmienna w dojrzałych mózgach. Lata badań, głównie z drugiej połowy XX wieku, potwierdziły jednak istnienie neuroplastyczności, a jedną z osób, której praca wpłynęła na “ukucie” tego terminu, był Jerzy Konorski - polski neurofizjolog.

Dziś naukowcy są zgodni co do istnienia zjawiska neuroplastyczności, a tę cechę uważa się za jedną z podstawowych własności mózgu. Neuroplastyczność zmienia się wraz z wiekiem, ale funkcjonuje zarówno w rozwijającym się mózgu, jak i w  dojrzałym, chociaż nie z taką samą intensywnością. Czynnikiem, który stymuluje neuroplastyczność, jest oczywiście uczenie się nowych rzeczy, ale okazuje się, że również aktywność fizyczna ma na nią duży wpływ.

Neuroplastyczność jest ważna dla funkcjonowania mózgu - to już wiemy. Ale właściwie na co wpływa? Ma ona szereg zastosowań w naszym życiu - od przypominania sobie informacji na egzamin, do leczenia ciężkich urazów mózgu. Neuroplastyczność ma więc zastosowanie w:

• edukacji:

umożliwia naukę, zapamiętywanie informacji oraz zdobywanie nowych umiejętności, a lepsze zrozumienie samego jej działania może pomóc edukatorom i uczniom w efektywniejszej i przyjemniejszej nauce,

• rehabilitacji i medycynie:

pełni kluczową rolę w terapii np. po udarze, uszkodzeniach mózgu i rdzenia kręgowego oraz chorobach neurodegeneracyjnych. Jedną ze znanych metod terapii jest CIMT (ang. Constraint-Induced Movement Therapy) poprawiające funkcje motoryczne rąk u pacjentów po udarze i innych uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego.

Neuroplastyczność naszego mózgu to niesamowita umiejętność, leżąca u podstawy naszych możliwości poznawczych, pozwalająca na naukę i rozwój. Badania nad tym złożonym tematem nadal trwają, co nie tylko może pozwolić na bardziej dogłębne zrozumienie mechanizmów rządzących naszym umysłem, ale daje również perspektywy na wprowadzanie nowych metod terapii urazów i zaburzeń związanych z mózgiem. Warto zdawać sobie sprawę z istnienia tego zjawiska, by zarówno doceniać swoje aktualne zdolności poznawcze, jak i stymulować je w następnych latach życia.

Bibliografia:

Demarin, Vida, and Sandra Morović. "Neuroplasticity." Periodicum biologorum 116.2 (2014): 209-211.

Fuchs, Eberhard, and Gabriele Flügge. "Adult neuroplasticity: more than 40 years of research." Neural plasticity 2014 (2014).

Cramer, Steven C., et al. "Harnessing neuroplasticity for clinical applications." Brain 134.6 (2011): 1591-1609.

Hötting, Kirsten, and Brigitte Röder. "Beneficial effects of physical exercise on neuroplasticity and cognition." Neuroscience & Biobehavioral Reviews 37.9 (2013): 2243-2257.